Naród, który nie szanuje swej przeszłości, nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości.
(Józef Piłsudski)
Zasób archiwów państwowych jest unikatowy — w magazynach przechowywani są świadkowie, a raczej uwierzytelnienia naszej ponad tysiącletniej historii. XXIII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych to godna okazja, aby oprócz kopii prezentowanych na wystawie plenerowej umożliwić społeczeństwu kontakt z oryginalnymi dokumentami. Na czas obrad przygotowano w holu Archiwum Państwowego w Poznaniu drugą odsłonę wystawy „Historia dokumentem pisana”. To swoiste wydarzenie, rzadko bowiem oryginały, których sposób przechowywania jest obwarowany specjalnymi procedurami, można podziwiać bezpośrednio.
Wystawę rozpoczynają wpisane na Światową i Polską Krajową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”: tzw. Zbyluta uposażenie klasztoru w Łeknie z 1153 r. (wpis w 2016 r.); uposażenie przez Elżbietę Bitowską szpitala dla ubogich w Trzebnicy z 1565 r. (cały zespół Akt Braci Czeskich wpisany w 2015 r.) oraz rozkazy dzienne Dowództwa Głównego Polskich Sił Zbrojnych podpisane przez majora Stanisława Taczaka, pierwszego dowódcę i głównodowodzącego powstaniem wielkopolskim, oraz jego następcę — generała Józefa Dowbor-Muśnickiego z roku 1919 (wpis w 2018 r.).
Dokument Przemysła II z 1292 r. otwiera właściwą wystawę „Historia dokumentem pisana”. Wśród kolejnych podziwiać można zabytki sygnowane podpisami książąt i królów polskich: Bolesława Pobożnego, Kazimierza Jagiellończyka, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego, Jana III Sobieskiego, Stanisława Leszczyńskiego, Augusta II Mocnego, Augusta III z Wettynów, Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz papieży Grzegorza IX i Innocentego X. Ekspozycję uzupełniają dokumenty wystawione przez możnowładców: uwierzytelniające różnorodne transakcje, nadające przywileje miastom, statuty cechom czy bractwom strzeleckim. Świadectwo moralności i pracy z 1796 r. oraz świadectwo czeladnicze z roku 1831 to wynik pracy kancelarii cechowych. Wystawę zamykają dwa eksponaty zasługujące na wyróżnienie, już to z powodu treści, już to za przyczyną atrakcyjnej formy: rzadki w zasobie masonik — zaświadczenie wydane generałowi Antoniemu Amilkarowi Kosińskiemu o przynależności do loży masońskiej z 1813 r. — oraz efektowne potwierdzenie profesorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego Edwardowi Korczyńskiemu przyjęcia do stanu rycerskiego przez cesarza Franciszka Józefa I z roku 1880.
45 tłoków pieczętnych uatrakcyjniających wystawę zaprezentowano według następującego podziału: pieczęcie monarsze, ziemskie, urzędowe imienne, kościelne, miejskie, wiejskie i cechowe. Głównym bohaterem — „seniorem” ekspozycji — jest niezaprzeczalnie tłok pieczętny miasta Poznania z I połowy XIV w., wykonany z mosiądzu i złota.
Dokumenty (kliknij i rozwiń treść)
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Klasztor cystersów w Łeknie, sygn. 53/1456/0/-/1
Zbilut Pałuka, obywatel Polski (“Polonie civis”) zakłada klasztor cystersów w Łeknie koło Wągrowca, na terenie swojej dziedzicznej posiadłości, i uposaża go częścią swojej wolnej ojcowizny, a mianowicie wsiami: Rgielsko z jeziorem, Straszewo i Panigrodz, oraz karczmą w Łeknie. Fundację tę, w obecności Mieszka III Starego, księcia wielkopolskiego oraz innych świadków: Radwana kanclerza, Wilhelma kustosza, mistrzów Folberta i Stefana a także komesów: Stresona, Pakosława, Przedwoja, Brodzisława, Dzierżykraja, Dobrogosta, Jana, Gerwarda, Boguszy, Mieszka Pomorskiego, Przecława i Tomasza, potwierdza Jan arcybiskup gnieźnieński i zabezpiecza ją przyciśnięciem swojej pieczęci, a także, wraz ze Stefanem, biskupem poznańskim umacnia ją klątwą.
1153
pergamin, 395 x 580 mm, język łaciński, pieczęć arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana, przytwierdzona do pergaminu
W roku 2016 dokument został wpisany na Krajową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Braci Czeskich, sygn. 53/892/0/1.1/17
Elżbieta Bitowska z Lichtenburku i na Trzebicy odkupiła na przedmieściu Trzebicy dom znajdujący się obok domu modlitwy, przeznaczając go na szpital dla jednoty braterskiej (waldensi i pikardzi)
6 stycznia 1565, Trzebica
pergamin, 435 × 257 + 25, język czeski, 6 pieczęci na pasemkach pergaminowych dobrze zachowanych; po 7 pieczęci pasemko
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Dokumenty i akta kościołów, sygn. 53/905/0/-/1
Przemysł II, książę wielkopolski, daje biskupowi poznańskiemu Janowi Herbutowi i kapitule katedralnej poznańskiej wieś książęcą Stęszewko („Stosewo”) i część wsi Młodasko („Mloda”), z wszystkimi prawami, pożytkami i wolnościami, jakie mają inne wsie kościoła katedralnego poznańskiego, natomiast uzyskaną od biskupa w wyniku tej zamiany wieś dotąd kościelną Krosno, leżącą nad rzeczką Mosiną, z takimi samymi prawami, przy poparciu biskupa i kapituły poznańskiej daje Mikołajowi [Przedpełkowicowi], wojewodzie kaliskiemu, w dziedziczne posiadanie.
28 października 1292, Poznań
pergamin, 374 × 225 mm + 27 mm, język łaciński, pieczęci brak, fioletowe nici jedwabne pozostałe po przywieszeniu pieczęci
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Dokumenty i akta kościołów sygn. 53/905/0/-/18
Innocenty X, papież, potwierdza Florianowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, biskupowi poznańskiemu, zakres jego kompetencji do obsadzania kanonikami kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu i kościołów parafialnych oraz przypomina zakres ich władzy duchownej.
28 sierpnia 1652, Rzym
pergamin, 370 × 206 mm + 46 mm, język łaciński, pieczęci brak, nacięcia w pergaminie pozostałe po przywieszeniu pieczęci
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Dokumenty i akta kościołów sygn. 53/905/0/-/19
Stanisław Leszczyński, król polski, zawiadamia biskupa poznańskiego Mikołaja Święcickiego, że jako patron kościoła w Wałczu wyznaczył [na proboszcza tamże] księdza Fryderyka Stanisława Lentza w miejsce zmarłego księdza Jana Marczyńskiego.
15 listopada 1706, Leszno
papier, 320 × 200 mm, język łaciński, pieczęć królewska wyciśnięta przez papier
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Klasztor cystersów w Bledzewie, sygn. 53/1454/0/1/1
Grzegorz IX, papież, oznajmia opatowi klasztoru w Citeaux i wszystkim innym opatom cysterskim, że powodowany ich skargami, iż delegowani przez papieża sędziowie zbyt często żądają od nich zastosowania ekskomuniki nawet wobec ich własnych założycieli albo też miast, na zgodne współżycie z którymi są oni skazani, zarządził, że żaden z tych sędziów bez upoważnienia papieskiego albo legata a latere nie może się tego domagać od przeorów lub podprzeorów.
3 maja 1234, Lateran
pergamin, 322 × 241–254 mm, język łaciński, bulla na czerwonych i żółtych niciach
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Klasztor cystersów w Bledzewie, sygn. 53/1454/0/1/18
Bolesław Pobożny, książę wielkopolski, zaświadcza, że bracia komesowie, Eustachiusz i Wojcieszko, dziedzinę swoją, zwaną Zembercz, ofiarowali klasztorowi cystersów w Dobryługu w tej intencji, aby w tej dziedzinie wybudował klasztor cystersów. Książę ze swej strony wyraża zgodę na to, aby pomieniony klasztor w dziedzinie tej na dowolnym prawie zakładał wsie niemieckie i aby do niego należało wszelkie sądownictwo.
1 lipca 1260, Poznań
pergamin, 172–179 × 288 mm + 22–28 mm, pergamin, język łaciński, fragment pieczęci na czerwonym, jedwabnym sznurze
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Bnińscy, Opalińscy, Śmigielscy, Moszyńscy — Łodziowie, sygn. 53/5836/0/-/6
Krzesław z Kurozwęk, kasztelan wiślicki, starosta generalny Wielkopolski zaświadcza, że stający przed jego sądem szlachetny Włodko (Władysław) z Danaborza, starosta nakielski, swoją dziedziczną wieś Wilkowyję w powiecie pyzdrskim oraz połowę wsi Łuszczanów w powiecie kaliskim za 500 florenów węgierskich sprzedał w nadziei odkupu tj. „na wederkoff” Piotrowi z Bnina, kasztelanowi gnieźnieńskiemu i jego sukcesorom.
14 sierpnia 1441, Poznań
pergamin, 288 × 178 mm + 42 mm, język łaciński, pieczęci brak, pergaminowy pasek przewleczony przez nacięcia w karcie pozostały po przywieszeniu pieczęci
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Bnińscy, Opalińscy, Śmigielscy, Moszyńscy — Łodziowie, sygn. 53/5836/0/-/30
Zygmunt I Stary, król polski, przypominając o tym, że pozwolił dawniej Stanisławowi Spinkowi z Będkowa, obecnemu staroście lelowskiemu, wykupić zamek i miasto królewskie Lelów razem z wsiami do tego należącymi z rąk Natalii alias Nawojki z Koniecpola, wdowy po Macieju z Bnina, wojewodzie poznańskim, oraz że przy tej transakcji ta Nawojka przedstawiła dokument, na podstawie którego żądała 400 grzywien pieniędzy oprócz innych sum już jej wypłaconych przez tegoż Spinka, zawiadamia, że mimo przedstawienia wspomnianego dokumentu na sejmie i wstawiennictwa rady królewskiej przysądził tejże Nawojce jedynie 150 grzywien pieniędzy polskich, które ma jej dać Stanisław Spinek, a które będą zapisane dla niego na dobrach starostwa lelowskiego.
25 lutego 1525, Piotrków, na sejmie
pergamin, 565 × 308 mm + 100 mm, pieczęci brak, pergaminowy pasek w nacięciu karty pozostały po przywieszeniu pieczęci
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Bnińscy, Opalińscy, Śmigielscy, Moszyńscy — Łodziowie, sygn. 53/5836/0/-/36
Janusz Kościelecki, wojewoda sieradzki, starosta generalny Wielkopolski i nakielski, zaświadcza, że stający przed Janem Krzesińskim, chorążym bydgoskim i surogatorem grodzkim poznańskim, bracia rodzeni Kacper i Jerzy Śmigielscy, swoje dziedziczne części miasta Śmigla i wsi do tego miasta należących, tj. Koszonowa, Nietążkowa i Nowej Wsi, zasiedlonych, oraz Malusina, Malusinka, Skrobiszyna, Skrobiszynka i Unina, pustych, położonych w powiecie kościańskim, wypełniając zapisany w aktach grodzkich opoczyńskich podział dóbr ojczystych, rezygnowali wieczyście swoim braciom rodzonym Stanisławowi i Krzysztofowi Śmigielskim na prawie dziedzicznym.
24 października 1555, Poznań
pergamin, 300 × 147 mm + 31 mm, język łaciński, pieczęci brak, nacięcie w pergaminie pozostałe po przywieszeniu pieczęci
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Klasztor dominikanów w Poznaniu, sygn. 53/1464/0/1/31
Oliverius biskup Sabinensis, Julianus biskup Ostiensis, Jan biskup Portuensis, Georgius biskup Albanensis, Jerom … biskup Drenestensis wraz z innymi kardynałami przychylają się do prośby brata Andrzeja Bochni, generała dominikanów w Polsce, oraz do prośby Doroty Andreski i udzielają specjalnych odpustów wiernym odwiedzającym kaplicę różańcową w kościele ojców dominikanów w Poznaniu w określone święta Panny Marii.
6 grudnia 1493, Rzym
pergamin włoski, 870 × 450–460 mm, język łaciński, pieczęci brak
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Borchowie (szlachta inflancka), sygn. 53/5005/0/-/7
August III, król polski, zwraca się do wszelkich zwierzchników duchownych i świeckich, dowódców wojskowych, zarządców grodów, rad miejskich, poborców ceł, strażników bram, mostów i dróg oraz do wszystkich swoich poddanych, aby umożliwili wolne i bezpieczne przejście oraz udzielali wszelkiej pomocy Janowi Borchowi, podkomorzemu księstwa inflanckiego, posłowi króla polskiego, na dwór carski w Rosji, w jego drodze na miejsce rozmów oraz z powrotem do Warszawy.
12 stycznia 1763, Warszawa
papier, 387 × 240 mm, język łaciński, pieczęć mniejsza koronna wyciśnięta przez papier na podkładzie z czerwonego wosku
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Borchowie (szlachta inflancka), sygn. 53/5005/0/-/14
Stanisław August Poniatowski, król polski, wzywa Michała Borcha, oboźnego litewskiego do wzięcia udziału w sejmiku poselskim wyznaczonym na dzień 21 VIII 1786 r. i przyczynienia się do wyboru najbardziej odpowiednich posłów na zbliżający się sejm walny zwyczajny.
25 maja 1786, Warszawa
papier, 240 × 375 mm, język polski, pieczęć mniejsza litewska wyciśnięta przez papier na podkładzie woskowym
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Borchowie (szlachta inflancka), sygn. 53/5005/0/-/19
Stanisław August Poniatowski, król polski, daje Michałowi Borchowi, podkanclerzycowi koronnemu, staroście lucyńskiemu, list przypowiedni na zaciąg i dowództwo chorągwi husarskiej wojsk litewskich, wakujące po śmierci Michała Czartoryskiego, kanclerza wielkiego litewskiego, i obliguje go do dbałości o skompletowanie roty oraz o uzbrojenie i wyćwiczenie żołnierzy.
11 października 1775, Warszawa
papier, 240 × 390 mm, język polski, pieczęć mniejsza litewska wyciśnięta przez papier na podłożu z czerwonego laku
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Rafał Leszczyński (1650–1703; starosta generalny Wielkopolski) sygn. 53/5139/0/-/1
Jan III [Sobieski] król Polski… mianuje starostą generalnym Wielkopolski Rafała Leszczyńskiego, wojewodę poznańskiego, po śmierci Piotra z Bnina Opalińskiego, wojewody łęczyckiego.
30 stycznia 1692
pergamin, 880 × 640 mm, język łaciński, pieczęci brak, pozostały trzy nacięcia po sznurkach
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Antoni Amilkar Kosiński (1769–1823; powstaniec kościuszkowski, generał w Legionach Dąbrowskiego, mason: Warszawa, członek-założyciel loży w Poznaniu) sygn. 53/5108/0/-/3
Masoni zaświadczają Amilkarowi Kosińskiemu, generałowi dywizji, przynależność do masonerii.
1813
papier, 417 × 306 mm, język francuski, pieczęć przywieszona na czerwonej wstążce jedwabnej w metalowej puszce
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Korczyńscy (herbu Sas, Edward Jan Boży: profesor medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie), sygn. 53/5107/0/-/1
Franciszek Józef, cesarz austriacki, przyjmuje Edwarda Jana Korczyńskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, oraz jego ojca Antoniego i stryjów Aleksandra i Stanisława do austriackiego stanu rycerskiego i zatwierdza im oraz ich potomkom herb „Sas”.
25 marca 1880
papier, księga 280 × 373 mm, język niemiecki, pieczęć przywieszona na sznurku, w ozdobnej, metalowej puszce w kolorze złotym
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Bractwa strzeleckie (kurkowe) miast województwa poznańskiego, sygn. 53/1159/0/5/168
Feliks Szołdrski, dziedzic miasta Czempinia, potwierdza statut bractwa strzeleckiego z 3 V 1732 roku.
11 maja 1784, Czempiń
pergamin, 590 × 390 mm, język polski, pieczęć osobowa, dwulakowa
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Bractwa strzeleckie (kurkowe) miast województwa poznańskiego sygn. 53/1159/0/22/44
August II saski, król polski…, zatwierdza postanowienia Władysława Radomickiego, dziedzica Obrzycka i starosty mosińskiego, dotyczące wyboru króla kurkowego w Bractwie Kurkowym w Obrzycku.
1 czerwca 1698, Warszawa
papier, 415 × 298 mm, język łaciński, pieczęć woskowa wyciśnięta na papierze
Tłoki pieczętne (kliknij i rozwiń treść)
- Tłoki pieczętne monarsze
- Tłoki pieczętne ziemskie
- Tłoki pieczętne urzędowe imienne
- Tłoki pieczętne kościelne
- Tłoki pieczętne różne miejskie
- Tłoki pieczętne miejskie Poznania
- Tłoki pieczętne miejska i instytucji miejskich Leszna
- Tłoki pieczętne różnych instytucji miejskich i państwowych
- Tłoki pieczętne wiejskie
- Tłoki pieczętne cechów