Archiwum Państwowe w Poznaniu zaprasza 17 października 2024 roku o godz. 13.00 na oficjalne otwarcie wystawy towarzyszącej jubileuszowej, 5. edycji Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata, na Placu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tegoroczna lista jest wyjątkowa dla Wielkopolski, ponieważ znalazły się na niej aż dwa wpisy z naszego regionu: piętnastowieczna Księga zastępcy króla i tzw. Bulla Gnieźnieńska z 1136 roku.
Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie znaczenia wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości. Program zwraca uwagę społeczeństwa na konieczność ochrony i dostępności dokumentów o szczególnym znaczeniu historycznym, które stanowią świadectwo naszej kultury i cywilizacji. W ramach Programu tworzone są 3 listy dziejowych pomników piśmiennictwa: lista międzynarodowa, listy regionalne i listy krajowe.
Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata powstała dokładnie 10 lat temu, w 2014 roku, w wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata. W jego skład wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów oraz środowisk naukowych, a przewodniczy mu Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk.
W kolejnych czterech edycjach Programu, zrealizowanych w latach 2014, 2016, 2018 i 2021 na listę krajową wpisanych zostało ogółem 58 unikalnych świadectw najważniejszych wydarzeń i osiągnieć w polskiej historii z kilkudziesięciu różnych instytucji. Jubileuszowa 5. edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata objęła 17 nowych wpisów z 17 instytucji pamięci z całej Polski. Trafiły na nią dokumenty średniowieczne, zbiory fotografii, dzieła literackie i muzyczne.
Wśród nich znalazła się średniowieczna Księga zastępcy króla przechowywana w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Księga zawiera wpisy z lat 1440-1447 sporządzane przez kancelarię Wojciecha Malskiego, sądu zastępcy króla w Wielkopolsce, powołanego na czas nieobecności króla Władysława III Warneńczyka. To jedyny raz w historii, kiedy król zdecydował się powołać swoich zastępców.
Znajdują się w niej wszystkie rodzaje wpisów typowe dla ówczesnych sądów, tj. rezygnacje, inskrypcje, relacje i dekrety w sprawach spornych o długi, spadki, sprawy majątkowe np. o prawo do młyna, o szkody doznane przez ścięcie łąki czy uprowadzenie bydła lub koni a nawet ludzi, o zadanie ran. Znajdują się w niej także wpisy w sprawach niespornych, takich jak: zapisy posagu i wiana, sprzedaże i rezygnacje wsi, zamiany dóbr, wnoszenie zastawów, zakładów i poręczeń.
Drugim wpisem pochodzącym z Wielkopolski jest dokument papieża Innocentego II dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z 1136 roku, zwany bullą gnieźnieńską, przechowywany w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.
Na mocy tego dokumentu papież Innocenty II bierze pod opiekę polską prowincję kościelną ze stolicą w Gnieźnie i zatwierdza uposażenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, potwierdzając prawa, które nabyło arcybiskupstwo w Gnieźnie z uwzględnieniem lat przyszłych. Dokument ten jest potwierdzeniem suwerenności i niezależności Kościoła polskiego od arcybiskupstwa w Magdeburgu.
Ekspozycja w wielkogabarytowej przestrzennej formie mebla miejskiego będzie dostępna dla mieszkańców Poznania i turystów całodobowo, również w świetlnej aranżacji nocnej. Wystawę będzie można oglądać w stolicy Wielkopolski do 8 listopada 2024 r. na Placu Adama Mickiewicza.