Archiwum Państwowe w Poznaniu - Obchody Międzynarodowego Dnia Archiwów 2022

Podczas wycieczki pracownicy Archiwum zaprezentują archiwalia ze zbiorów poznańskiej instytucji oraz oprowadzą po pracowniach, w których zajmują się m. in. konserwacją i skanowaniem dokumentów. Spacer po gmachu będzie ciekawym wprowadzeniem zarówno dla tych, którzy po raz pierwszy odwiedzą archiwum, jak i dla tych, którzy mieli już okazję zapoznać się z zasobem w Pracowni Naukowej lub w Internecie.

Prezentacja wybranych archiwaliów wykorzystywanych przez dziadka jednego z uczniów, w realizacji jego pasji do badań regionalnych i genealogicznych (wizyta grupy młodzieży III klasy szkoły podstawowej w towarzystwie dziadka realizującego swe zainteresowania historyczne).

• Wycieczka: Poczuj historię – o czym pachną dokumenty?

Podczas wycieczki pracownicy Archiwum zaprezentują archiwalia ze zbiorów poznańskiej instytucji oraz oprowadzą po pracowniach, w których zajmują się m. in. konserwacją i skanowaniem dokumentów. Spacer po gmachu będzie ciekawym wprowadzeniem zarówno dla tych, którzy po raz pierwszy odwiedzą archiwum, jak i dla tych, którzy mieli już okazję zapoznać się z zasobem w Pracowni Naukowej.

(godz. 10:00–11:15; 11:30–12:45; 13:00–14:15).

Ze względów organizacyjnych zwracamy się z uprzejmą prośbą o uprzednie potwierdzenie zamiaru przybycia, tel. 61 852 46 01 lub e-mail: archiwum@poznan.ap.gov.pl.

• „Jak zostać archiwistą rodzinnym”

Miejsce: sala konferencyjna Archiwum Państwowego w Poznaniu, ul. 23 Lutego 41/43 Termin: 9 czerwca 2022 r. godz.: 12:00–12:30 Praktyczne rady, mini – warsztaty, prezentacja poradnika „Domowe Archiwum”, dostępnego na stronie www.archiwumrodzinne.gov.pl

• Podsumowanie konkursów dla fotografów amatorów

Miejsce: sala konferencyjna Archiwum Państwowego w Poznaniu, ul. 23 Lutego 41/43 Termin: 9 czerwca 2022 r. godz.: 12:30–13:00 Ogłoszenie zwycięzców i wręczenie nagród w konkursach fotograficznych:

1. „Wakacje z przodkami”
2. „Dyskretny urok pamiątek”

Archiwum Państwowe w Poznaniu w swoim zasobie posiada wyjątkowe materiały, stanowiące źródła, nie tylko do dziejów Wielkopolski, ale i cywilizacji europejskiej. Niektóre – najcenniejsze z nich zostały wpisane na Światową i Krajową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”.

W 2015 r. na wniosek Archiwum, Biblioteki Kórnickiej PAN oraz Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, na Światową Listę wpisano Akta i Bibliotekę Braci Czeskich. To unikatowe źródła do dziejów protestantyzmu w Europie. Szczególny przykład kontestacji religijnej u progu nowożytnych czasów i wyjątkowej tolerancji religijnej w Rzeczpospolitej XV-XVI w., gdzie wyznawcy kościoła Braci Czeskich znaleźli azyl i możliwość godnego życia na początku XVI w.

Archiwum i Biblioteka Braci Czeskich są wyjątkowym w skali światowej zbiorem dokumentów i akt, będących świadectwem pewnej kontestacji religijnej, która o sto lat wyprzedziła reformy luterańskie w Europie. Akta te zostały wytworzone i zgromadzone przez członków pacyfistycznego odłamu husytów, którzy wzorując się na apostołach, wybrali życie we wspólnotach stosujących zasady Ewangelii i równości społecznej. Pierwsza gmina braci czeskich została założona w 1457 r. we wsi Kunwald w Czechach wschodnich przez grupę ubogich mieszczan i studentów z Pragi, pierwszymi członkami gmin byli rzemieślnicy i chłopi. Archiwum braci czeskich jest także świadectwem wyjątkowej tolerancji i demokracji panującej w Polsce, dokąd bracia czescy emigrowali chcąc chronić swoją wolność wyznaniową i gdzie na początku XVI w. znaleźli nie tylko azyl, schronienie i materialną podstawę do godnego życia, ale także prawo do wyznawania swoich poglądów religijnych i politycznych. Emigracja do Polski dała braciom czeskim możliwość rozwijania ich działalności i utrzymania organizacyjnej ciągłości aż do XIX w. w sytuacji, gdy na terenie Czech ich wyznanie zupełnie zanikło. Efektem tej działalności i twórczej wymiany myśli jest m.in. ogromna ilość korespondencji biskupów tego wyznania z wszystkimi ośrodkami protestantyzmu w Europie. Archiwalia te, obejmujące lata 1507-1817, pokazują i potwierdzają fakt współistnienia w demokratycznej Polsce różnych narodowości i wyznań, co było wyjątkowe w ówczesnej Europie, którą targały wojny religijne. Akta i biblioteka braci czeskich to unikatowe i integralne, wyjątkowe na skalę światową i uzupełniające się źródła historyczne, zawierające informacje na temat aktywności politycznej i gospodarczej oraz intelektualnej i twórczej parafii protestanckich. Na szczególną uwagę zasługuje szkolnictwo braci czeskich i działalność Jana Amosa Komeńskiego, do dziś zwanego „nauczycielem narodów”, gdyż świat ciągle korzysta z jego pedagogicznych nauk, a także stworzone przez niego fundamentalne podręczniki.

Główna część zbioru znajduje się w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Pozostałe jego części przechowywane są w Bibliotece Kórnickiej i Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu. Akta przechowywane w Archiwum Państwowym w Poznaniu są dostępne w formie skanów w serwisie „szukajwarchiwach” i na stronie Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.

W 2016 r. na Krajową Listę wpisano dokument Zbiluta z 1153 roku (fundacja klasztoru cystersów w Łeknie pod Wągrowcem), którego jeden oryginał zachował się w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu, drugi natomiast w zbiorach Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Jest to najstarszy dokument przechowywany w polskich archiwach państwowych.

Popularnie nazywany „Zbilut” jest dokumentem pergaminowym należącym do zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu. a w nim do zespołu archiwalnego „Klasztor cystersów w Łeknie”, sygn. D 1. Jest najstarszym sporządzonym w Polsce dokumentem, zachowanym do dziś w oryginale. Pochodzi z 1153 r. i zawiera akt fundacji i uposażenia klasztoru w Łeknie, o treści: Zbilut, obywatel Polski (Polonie civis) zawiadamia, że założył klasztor w Łeknie, na terenie swojej dziedzicznej posiadłości i uposażył go częścią swojej wolnej ojcowizny, a mianowicie wsiami Rgielsko z jeziorem, Straszewo i Panigrodz, oraz targiem i karczmą w Łeknie. Fundację tę, w obecności Mieszka III Starego, księcia wielkopolskiego, oraz innych świadków potwierdzili poproszeni o to Jan, arcybiskup gnieźnieński i Stefan, biskup poznański, i umocnili ją klątwą, a dodatkowo arcybiskup Jan zabezpieczył ją przyciśnięciem swojej pieczęci.

Bardzo mało jest w polskich archiwach oryginalnych aktów prawnych pochodzących z XII w., a do tego jeszcze napisanych w Polsce. Pośród tych unikatowych aktów najstarszym zachowanym do dziś w oryginale jest dokument fundacyjny i uposażeniowy wystawiony w 1153 r. dla duchowych synów św. Bernarda z Clairvaux, których do Łekna, wsi położonej w województwie wielkopolskim, w powiecie wągrowieckim, sprowadził możnowładca i rycerz polski Zbilut z Panigrodza, którego posiadłości leżące na Pałukach w północnej Wielkopolsce sąsiadowały z dobrami arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.

Dokument Zbiluta z 1153 r. został spisany na pergaminie w dwóch równorzędnych i jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden, posiadający także dodatkową notatkę, pochodzącą z lat między 1181 a 1199 r., znajduje się w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu, natomiast drugi, bez dodatkowej notatki, jest przechowywany w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Oryginał poznański został spisany na karcie pergaminowej o wymiarach 395×580 mm. Późniejsza notatka, dopisana między 1181 a 1199 r. zajmuje na tejże karcie pięć dolnych wierszy wokół pieczęci. Drugi oryginał dokumentu z 1153 r., tzw. gnieźnieński, został spisany także na karcie pergaminowej, lecz mniejszej, o wymiarach 342×238 mm. Treść jego jest identyczna w stosunku do treści pierwszego oryginału, lecz nie zawiera on wspomnianej późniejszej notatki. Autentyczna pieczęć arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana dochowała się tylko na oryginale poznańskim; po drugiej pieczęci, przytłoczonej pierwotnie w ten sam sposób także do oryginału gnieźnieńskiego, pozostał jedynie ślad w postaci dziury w pergaminie i resztek wosku. Ślady te odpowiadają wymiarom pieczęci zachowanej na egzemplarzu poznańskim.

W 2018 r. na Krajową Listę wpisano Dokumenty Powstania Wielkopolskiego przechowywane w Archiwum Państwowym w Poznaniu i Muzeum Historii Miasta Poznania (Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu).

Powstanie Wielkopolskie, trwające od grudnia 1918 r. do lutego 1919 r., było zrywem polskich mieszkańców Prowincji Poznańskiej przeciwko Rzeszy Niemieckiej. Domagali się oni powrotu ziem zaboru pruskiego do odradzającej się Rzeczypospolitej. Powstanie, jako jedno z nielicznych w historii Polski, zakończyło się zwycięstwem i miało decydujący wpływ na treść traktatu pokojowego zawartego 28 czerwca 1919 r. w Wersalu, na mocy którego Wielkopolska i część Pomorza zostały odłączone od Rzeszy i przyznane Polsce.

Dokumenty powstania wielkopolskiego to przede wszystkim rozkazy dzienne Dowództwa Głównego Polskich Sił Zbrojnych, podpisane przez majora Stanisława Taczaka, pierwszego dowódcę i głównodowodzącego oraz jego następcę – generała Józefa Dowbor-Muśnickiego. Stanowią część zachowanego w niewielkim fragmencie zespołu archiwalnego z lat 1919–1920 i informują o organizacji polskich sił zbrojnych na terenie byłego zaboru pruskiego, gdzie nadal istniała i prężnie działała administracja niemiecka. Większość tych dokumentów, przechowywana podczas II wojny światowej w Archiwum Rzeszy Kraju Warty w Poznaniu (Reichsarchiv Wartheland Posen), spłonęła w pożarze tej instytucji w końcu stycznia 1945 r.

Rozkazy (171 stron w oprawnej, klejonej teczce) Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych są wyjątkowym świadectwem militarnego zorganizowania społeczeństwa Wielkopolski przeciw zaborcy. Można wśród nich znaleźć między innymi informacje dotyczące: podziału na okręgi werbunkowe, sposobu organizacji regularnego wojska (piechoty, karabinów maszynowych, artylerii ciężkiej i polowej, jazdy pionierów, oddziałów telefonicznych i żandarmerii), awansów, zasad zaopatrzenia oddziałów w amunicję i ekwipunek, organizacji sądownictwa wojskowego (wojennego) czy kar w przypadku ucieczki z pola bitwy.

Ważnym dokumentem z Powstania Wielkopolskiego jest również album Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 autorstwa Kazimierza Gregera, zawierający 183 zdjęcia dokumentujące wydarzenia związane z odzyskaniem niepodległości i narodzinami II Rzeczypospolitej. Greger był jedynym fotografem utrwalającym te przełomowe momenty historyczne, w związku z czym album ma unikatową wartość historyczną. Na fotografiach uwiecznione zostały osoby najistotniejsze dla powstania wielkopolskiego (m.in. gen. Józef Dowbor-Muśnicki, płk Daniel Konarzewski, gen. Filip Dubiski, płk Juliusz Stachniewicz, płk Julian Lange, ks. Stanisław Adamski, ks. Tadeusz Dykier, Wojciech Korfanty) oraz wydarzenia dziejące się w Poznaniu w pierwszych tygodniach 1919 roku, w czasach, kiedy decydowały się losy polskiej państwowości. Album ze zdjęciami Kazimierza Gregera został darowany Muzeum Historii miasta Poznania (oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) w 1987 roku przez Ignacego Mosia, twórcę i wieloletniego kustosza Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w Poznaniu.

Wystawę planszową przygotowano już w 2020 r. w ramach projektu „Źródła do dziejów miast Wielkopolski przedrozbiorowej. Europa Narodów”. Gościła najpierw w Muzeum Ziemi Pyzdrskiej w Pyzdrach, obecnie w Archiwum Państwowym w Poznaniu – w związku z Międzynarodowym Tygodniem Archiwów. Nawiązuje również do XVIII Ogólnopolskiego Festiwalu kultury słowiańskiej i cysterskiej w Lądzie, odbywającego się także w czerwcu 2022 r.

Wystawa przedstawia galerię opatów, namalowaną przez brata Adama Swacha (1688-1747), franciszkanina pochodzącego z Czech. W klasztorze cysterskim w Lądzie nad Wartą przez cztery stulecia – od roku 1145 do 1551 – w konwencie dominowali bracia pochodzący z Kolonii, metropolitalnego miasta Nadrenii. Nadrenia to ojczyzna królowej Rychezy (zm. 1063), małżonki Mieszka II (zm. 1034) oraz matki Kazimierza Odnowiciela (zm. 1058). Jej szczątki, spoczywające w kościele katedralnym w Kolonii, są otaczane szczególną modlitwą w całej archidiecezji. Śladów świadczących o związkach z Polską można szukać w całej Nadrenii, m.in. w klasztorach fundowanych przez rodzinę królowej Rychezy, w Altenbergu, Heisterbach, w murach kolońskiego uniwersytetu, i wielu innych miejscach… Z katedry kolońskiej na całą Europę emanował kult Trzech Króli.

Opat Mikołaj Antoni Łukomski (zm. 1750) przygotowując się do jubileuszu 600.lecia fundacji przypomniał koloński okres w dziejach podległego mu opactwa. Wyrazicielem jego woli był właśnie sprowadzony z Poznania do Lądu, brat Adam Swach, który miał do dyspozycji rękopiśmienny katalog (obecnie przechowywany w Archiwum Państwowym w Poznaniu, zespół nr 1454: Klasztor cystersów w Bledzewie, sygn. 133) i na jego podstawie stworzył wspomnianą galerię obejmującą 37 wizerunków postaci wraz fundatorem, księciem Wielkopolskim, Mieszkiem III Starym (zm. 1202). Daleka od realiów historycznych zarówno w podpisach, jak i wizerunkach, galeria jest jednym z najcenniejszych dziel stworzonych przez Swacha latem 1722 r., a więc dokładnie 300 lat temu! Przy krzyżu niesionym przez św. Franciszka z Asyżu, w lewym dolnym rogu fresku, Adam Swach umieścił swój autoportret. Jego prace można do dziś podziwiać w kościołach w Poznaniu, Owińskach, Lądzie, Pyzdrach, Żerkowie, Kaliszu, Łowiczu, Piotrkowie Trybunalskim, Jarosławiu, Krasnymstawie, Szamotułach, Wełnie. Tworzył również w Krakowie i Krośnie. Zmarł 13 stycznia 1747 r. w Poznaniu.

W 2022 r. mija 70 lat od utworzenia w Gnieźnie Powiatowego Archiwum Państwowego. Przez kolejne lata swojego istnienia placówka kilkakrotnie zmieniała swoją nazwę. Po likwidacji powiatów, w 1976 działała jako Archiwum Państwowe w Gnieźnie, od roku następnego przez kolejnych 19 lat jako Ekspozytura Archiwum Państwowego w Poznaniu, wreszcie od 1997 r. do dziś jako Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie. Przez cały ten okres, archiwum państwowe było w mieście obecne. W ramach obchodów jubileuszowych, w dniu 19 maja odbyła się promocja książki „Dzieje Osiedla Winiary w Gnieźnie” autorstwa miejscowych archiwistów Marka Szczepaniaka i Grażyny Tyrchan. Łącząc obchody rocznicowe z tegorocznym Międzynarodowym Dniem Archiwów, pracownicy Oddziału przygotowali także wystawę plenerową przedstawiającą jego dzieje, zasób, osiągnięcia i rodzaje wykonywanych zadań. Zlokalizowana w centrum miasta ekspozycja prezentuje mieszkańcom i turystom przykłady wchodzących w skład zasobu akt, map i planów, rysunków architektonicznych, fotografii i tłoków pieczętnych. Przedstawione są tytuły prasy regionalnej z biblioteki Oddziału i zawartość tek premier gnieźnieńskiego teatru. Zwiedzający mogą zapoznać się z publikacjami przygotowanymi w przeszłości przez pracowników Oddziału, przypomniane zostały organizowane przez nich projekty edukacyjne, przedstawiono warunki pracy w archiwum dawnej i obecnie.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów, zostaną już po raz piąty wręczone Nagrody im. prof. Stanisława Nawrockiego dla archiwistów województwa wielkopolskiego.

Ustanowiona 6 listopada 2017 r. Nagroda, której organizatorem jest Wojewoda Wielkopolski we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu, Archiwum Państwowym w Poznaniu i Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, jest pierwszym tego typu wyróżnieniem w Polsce.

W piątej edycji Nagrody nagrodzeni zostaną:

– Piotr Klimecki (Archiwum Państwowe w Poznaniu) – w kategorii Nagroda Główna;

– Barbara Bielawna (Archiwum Państwowe w Poznaniu) – w kategorii nagroda za całokształt dorobku archiwalnego;

– Joanna Napierała (Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu) – w kategorii nagroda dla młodego archiwisty.