Archiwum Państwowe w Poznaniu - Dzień Archiwisty 2021

Prof. Kazimierz Kaczmarczyk, jest jedną z niewielu osób, które przez tak długi czas (pół wieku) i w tak znaczący sposób wpływały na proces formowania się archiwów historycznych w dobie zaborów, II Rzeczypospolitej, okupacji hitlerowskiej i Polski Ludowej. Jego aktywności zawodowej i dorobkowi naukowemu, a także drodze życiowej poświęcono jedynie cząstkowe opracowania o charakterze naukowym i popularnym, notki słownikowe, czy też laudacje okolicznościowe. Dopiero w 2010 r. powstała profesjonalna biografia tego wybitnego archiwisty i historyka oraz edytora źródeł i regionalisty. Była to rozprawa doktorska Jarosława Matysiaka, pracownika Polskiej Akademii Nauk Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu. Praca powstała w wyniku kilkuletnich badań opartych na materiałach przechowywanych w archiwach i bibliotekach polskich oraz zagranicznych (niemieckich), a także dokumentów rodzinnych. Uzupełnia lukę w badaniach nad historią polskiej archiwistyki, gdyż jest rzeczywiście pierwszą, tak dokładnie udokumentowaną, biografią Kazimierza Kaczmarczyka, jednego z najwybitniejszych archiwistów polskich pracujących w strukturach archiwów państwowych, który – co z wielką dumą pragniemy szczególnie podkreślić – w latach 1925-1939 oraz 1945-1953 kierował Archiwum Państwowym w Poznaniu.

Celem publikacji jest nie tylko przedstawienie działalności prof. Kazimierza Kaczmarczyka na rzecz archiwistyki, lecz także ukazanie dziejów Archiwum Państwowego w Poznaniu w okresie, kiedy instytucja ta była przez niego kierowana. W oparciu o liczne, często niedostępne wcześniej źródła archiwalne oraz informacje uzyskane od członków rodziny, autor z drobiazgową wręcz dokładnością przedstawił działalność zawodową i naukową długoletniego dyrektora poznańskiego archiwum. Omówiono początek jego pracy w Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, wkład w organizację Archiwum Państwowego w Poznaniu i polskiej służby archiwalnej po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., udział w rokowaniach archiwalnych polsko-niemieckich i polsko-austriackich, starania na rzecz ratowania archiwów polskich w latach II wojny światowej, odbudowę poznańskiego archiwum po zniszczeniach wojennych oraz działalność Kazimierza Kaczmarczyka w towarzystwach naukowych, jak też aktywność wydawniczą. W pracy ukazano również jego życie prywatne, w tym i rodzinne, oraz kontakty ze współpracownikami, zasłużonymi archiwistami krakowskimi, poznańskimi i warszawskimi. Autor omówił także powstałe dotychczas prace i artykuły poświęcone Kaczmarczykowi. Publikacja została wzbogacona o bibliografię prac Kazimierza Kaczmarczyka oraz o liczne dokumenty i zdjęcia udostępnione drukiem po raz pierwszy.

Krzywiń, dziś niepozorne miasteczko w powiecie kościańskim, ma za sobą ponad 750 lat bogatej historii. Lokowany w 1257 r. (choć pierwsze wzmianki o nim pochodzą już z lat 30. XIII w.) był w okresie I Rzeczpospolitej własnością opactwa benedyktynów z pobliskiego Lubinia i zarazem najważniejszym ośrodkiem handlu i rzemiosła w dobrach klasztornych. Świadectwem dawnego znaczenia Krzywinia jest bogaty zbiór 33 zachowanych ksiąg miejskich (kolejne 2 dotrwały do naszych czasów w postaci rozproszonych fragmentów) z lat 1468-1798. Archiwalia te, przechowywane obecnie w Archiwum Państwowym w Poznaniu, nie tylko dokumentują z detalami życie codzienne staropolskiego miasta, ale często też same w sobie stanowią cenne zabytki, świadcząc m.in. o poziomie dawnego introligatorstwa czy kulturze książki. Cenne może być tu chociażby to, co dotychczas było niezauważane, czyli średniowieczna makulatura, którą wykorzystywano wtórnie do wykonania opraw aż 10 krzywińskich ksiąg miejskich. Ich bliższą prezentacją chcielibyśmy zająć się w naszym wystąpieniu. Szczególny nacisk chcielibyśmy położyć tu na fragmenty rękopisu stanowiące obecnie karty ochronne księgi ławniczej Krzywinia zawierającej zapisy spraw sądowych i administracyjnych z lat 1512-1580 (zob. zdjęcie na plakacie promującym Dzień Archiwisty). Odczyt tekstu fragmentu oraz drobiazgowa analiza formy pisma pozwoliły bowiem wskazać, że mamy tu do czynienia z urywkami „Reguły pasterskiej” papieża Grzegorza Wielkiego (zm. w 604 r.) spisanymi pod koniec XI w. Byłby to więc najstarszy obiekt w zbiorach Archiwum Państwowego w Poznaniu. Więcej o samym zabytku, sposobach identyfikacji tekstu i datowania dawnego pisma oraz o dalszych niespodziankach skrywanych przez księgi miejskie Krzywinia opowiemy w trakcie anonsowanego wystąpienia.

Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych wraz z archiwami państwowymi zainaugurowała projekt „Archiwa Rodzinne Niepodległej”, aby zainteresować każdego dokumentami przechowywanymi w domu. Niejednokrotnie zdarza się tak, że nie doceniamy „papierów” leżących gdzieś w szufladach, na strychach czy w piwnicach. A są to wartościowe źródła mówiące o naszej osobistej historii. Z archiwum rodzinnego można wiele „wyczytać” np. jacy jesteśmy, czym się zajmujemy, możemy również zdobyć informacje na temat naszych przodków i krewnych: jak wyglądali, jaki mieli charakter pisma, jakie sprawy ich zajmowały.

Historia kojarzy się przede wszystkim z polityką i doniosłymi wydarzeniami oraz znanymi postaciami życia publicznego. Ale historia ma o wiele większy wymiar. Jest w niej również miejsce na historię regionalną i społeczną. A żeby ją poznać, trzeba mieć do niej źródła. Te natomiast znajdują się przede wszystkim w archiwach, bibliotekach i muzeach, ale również w naszych domach. Przez pryzmat dokumentów rodzinnych inaczej patrzymy na wielką historię. Zadajemy sobie pytanie, co w tym czasie robiła nasza rodzina, jak żyła, jak wielka polityka wpłynęła na ich los, czy brali udział w ważnych wydarzeniach, czy ginęli za ojczyznę? Archiwum rodzinne może pomóc udzielić nam na nie odpowiedzi. Wraz z nim oficjalną historię odkrywamy na nowo.

Dlatego poprzez kampanię „Archiwa Rodzinne Niepodległej” zachęcamy do zachowywania dokumentów i pamiątek rodzinnej przeszłości. Namawiamy o dbanie również o te materiały, które dotyczą nas samych i naszych najbliższych. Dowody istnienia naszych przodków, krewnych i nas samych nie powinny być niszczone, winny znaleźć miejsce w specjalnie utworzonym dla siebie i naszych potomków, archiwum rodzinnym.

Zachęcamy wszystkich, żeby odkryli swoje „stare papiery” na nowo, wyjęli je z różnych zakamarków, w których obecnie się znajdują i zadbali o nie. Te dokumenty na to zasługują. Zapraszamy do przyłączenia się do projektu, zostania rodzinnymi archiwistami i tworzenia swojego własnego unikatowego archiwum rodzinnego.