Dokumenty Powstania Wielkopolskiego z zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz Muzeum Historii Miasta Poznania – Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu wpisane na Krajową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”.
Sukcesem zakończyły się zabiegi Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz Muzeum narodowego w Poznaniu o wpisanie Dokumentów Powstania Wielkopolskiego na prestiżową Krajową Listę programu UNESCO „Pamięć Świata”. Komitet Krajowy Programu UNESCO Pamięć Świata, wyróżnił w sumie 19 obiektów pochodzących z archiwów, bibliotek, muzeów i instytucji zlokalizowanych w Polsce (Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Katowice, Gdynia, Opiniogóra) oraz za granicą (Paryż, Nowy Jork, Chicago).
Tegoroczna, III edycja, ma charakter szczególny ze względu na obchodzoną w tym roku setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Znalazło to odzwierciedlenie pośród wyróżnionych archiwaliów, z których wiele wiąże się z tym przełomowym dla naszego kraju czasem.
Wręczenie certyfikatów odbędzie się 28 września w Belwederze. Wydarzeniu temu towarzyszyć będzie wystawa uhonorowanych obiektów. Zostanie ona udostępniona szerokiej publiczności podczas Dni Otwartych 29-30 września br.
Dokumenty Powstania Wielkopolskiego:
Powstanie Wielkopolskie, trwające od grudnia 1918 r. do lutego 1919 r., było zrywem polskich mieszkańców Prowincji Poznańskiej przeciwko Rzeszy Niemieckiej. Domagali się oni powrotu ziem zaboru pruskiego do odradzającej się Rzeczypospolitej. Powstanie, jako jedno z nielicznych w historii Polski, zakończyło się zwycięstwem i miało decydujący wpływ na treść traktatu pokojowego zawartego 28 czerwca 1919 r. w Wersalu, na mocy którego Wielkopolska i część Pomorza zostały odłączone od Rzeszy i przyznane Polsce.
Dokumenty powstania wielkopolskiego to przede wszystkim rozkazy dzienne Dowództwa Głównego Polskich Sił Zbrojnych, podpisane przez majora Stanisława Taczaka, pierwszego dowódcę i głównodowodzącego oraz jego następcę – generała Józefa Dowbor-Muśnickiego. Stanowią część zachowanego w niewielkim fragmencie zespołu archiwalnego z lat 1919–1920 i informują o organizacji polskich sił zbrojnych na terenie byłego zaboru pruskiego, gdzie nadal istniała i prężnie działała administracja niemiecka. Większość tych dokumentów, przechowywana podczas II wojny światowej w Archiwum Rzeszy Kraju Warty w Poznaniu (Reichsarchiv Wartheland Posen), spłonęła w pożarze tej instytucji w końcu stycznia 1945 r.
Rozkazy (171 stron w oprawnej, klejonej teczce) Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych są wyjątkowym świadectwem militarnego zorganizowania społeczeństwa Wielkopolski przeciw zaborcy. Można wśród nich znaleźć między innymi informacje dotyczące: podziału na okręgi werbunkowe, sposobu organizacji regularnego wojska (piechoty, karabinów maszynowych, artylerii ciężkiej i polowej, jazdy pionierów, oddziałów telefonicznych i żandarmerii), awansów, zasad zaopatrzenia oddziałów w amunicję i ekwipunek, organizacji sądownictwa wojskowego (wojennego) czy kar w przypadku ucieczki z pola bitwy.
Ważnym dokumentem z Powstania Wielkopolskiego jest również album Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 autorstwa Kazimierza Gregera, zawierający 183 zdjęcia dokumentujące wydarzenia związane z odzyskaniem niepodległości i narodzinami II Rzeczypospolitej. Greger był jedynym fotografem utrwalającym te przełomowe momenty historyczne, w związku z czym album ma unikatową wartość historyczną. Na fotografiach uwiecznione zostały osoby najistotniejsze dla powstania wielkopolskiego (m.in. gen. Józef Dowbor-Muśnicki, płk Daniel Konarzewski, gen. Filip Dubiski, płk Juliusz Stachniewicz, płk Julian Lange, ks. Stanisław Adamski, ks. Tadeusz Dykier, Wojciech Korfanty) oraz wydarzenia dziejące się w Poznaniu w pierwszych tygodniach 1919 roku, w czasach, kiedy decydowały się losy polskiej państwowości. Album ze zdjęciami Kazimierza Gregera został darowany Muzeum Historii miasta Poznania (oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) w 1987 roku przez Ignacego Mosia, twórcę i wieloletniego kustosza Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w Poznaniu.
Program UNESCO Pamięć Świata:
Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości, nie tylko poprzez podejmowanie działań na rzecz jego ochrony, ale też upowszechnianie wiedzy o nim i jak najszersze udostępnianie społeczeństwu.
W wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata, w skład którego wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów oraz środowisk naukowych, a któremu dziś przewodniczy Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Wojciech Woźniak, w 2014 r. powstała Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata. Między 28 a 30 września 2018 r. odbędzie się już trzecia edycja tego ważnego wydarzenia.
Co dwa lata Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata zyskuje kolejne wyjątkowe obiekty przechowywane w archiwach, bibliotekach, muzeach i instytutach. Każdy z nich niesie doniosłe znaczenie dla dziejów, kultury i tożsamości naszego kraju. Trzecia edycja Listy została poświęcona zachowanym do dzisiaj świadectwom dążeń niepodległościowych Polaków oraz odradzającego się państwa polskiego po 123 latach niewoli. Obchodzona w tym roku setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości skupiła uwagę członków Komitetu na tym właśnie kontekście. Dlatego wpisami uhonorowano obiekty, które ukazują całe spektrum tamtych wydarzeń i stanowią unikatowe pomniki polskiego dziedzictwa dokumentacyjnego przechowywanego w instytucjach w kraju i za granicą. Wśród aktualnie wyróżnionych przez Komitet Krajowy obiektów znalazły się:
1.Józef Pawlikowski, Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość? pierwodruk z 1800 r.
Miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie
2. Stefan Żeromski, Przedwiośnie – rękopis oprawny, autograf (ok. 1921–1924 r.)
Miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie
3. Towarzystwo Naukowe Krakowskie jako korzenie Polskiej Akademii Umiejętności 1815-1872-1918
Miejsce przechowywania: Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
4. Uchwała połączonych Izb Sejmowych w sprawie wprowadzenia kokardy narodowej z 7 lutego 1831 r.
Miejsce przechowywania: Towarzystwo Historyczno-Literackie, Biblioteka Polska w Paryżu
5. Henryk Sienkiewicz, Trylogia. Autografy powieści: Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski (1882-1888)
Miejsce przechowywania: Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu
6. Dekret Rady Regencyjnej z dnia 31 października 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury
Miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych
7. Afisz „Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!” z 11 listopada 1918 r.
Miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie
8. Zespół akt Naczelny Komitet Narodowy (1914-1920)
Miejsce przechowywania: Archiwum Narodowe w Krakowie
9. Dokumentacja Polskiej Organizacji Wojskowej (1914-1920)
Miejsce przechowywania: Wojskowe Biuro Historyczne Centralne Archiwum Wojskowe
10. Akta Wydziału Narodowego Polskiego (1917-1918)
Miejsce przechowywania: Muzeum Polskie w Ameryce i Muzeum Romantyzmu w Opinogórze
11. Akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza (1918-1922)
Miejsce przechowywania: Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce
12. Dokumenty Powstania Wielkopolskiego (1918-1919)
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu i Muzeum Historii Miasta Poznania, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu
13. Atlas, mapa i rękopisy Eugeniusza Romera związane z jego działalnością w procesie kształtowania granic Polski (1916-1920)
Miejsce przechowywania: Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
14. Traktat pokoju miedzy Polską a Rosją i Ukrainą, podpisany w Rydze 18 marca 1921 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych
15. Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej podpisany 16 lipca 1922 roku w Katowicach
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Katowicach
16. Plakaty z okresu wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920)
Miejsce przechowywania: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie
17. Film Polonia Restituta (1928 r.)
Miejsce przechowywania: Narodowe Archiwum Cyfrowe i Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny
18. Polska jednostka monetarna – ZŁOTY – zespół monet, ich prób oraz wzorów banknotów ([1919] 1924)
Miejsce przechowywania: zbiory Narodowego Banku Polskiego
19. Dokumenty związane z budową portu w Gdyni (1921-1927)
Miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych i Muzeum Miasta Gdyni
W dniu 28 września br. o godzinie 11.00 w Belwederze odbędzie się uroczystość wręczenia certyfikatów wpisu na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. Miejsce to dobitnie łączy się z charakterem tegorocznej edycji i jako siedziba naczelnika państwa Marszałka Józefa Piłsudskiego jest symbolem dla odrodzonego państwa polskiego. W drugiej części uroczystości nastąpi oficjalne otwarcie wystawy przygotowanej we współpracy z instytucjami przechowującymi uhonorowane wpisem egzemplarze.
Folder towarzyszący wystawie pobierz
Ideą wydarzenia jest skupienie uwagi społeczeństwa na znaczeniu dziedzictwa kulturowego i upowszechnianie wiedzy o obiektach będących świadectwem historii Polski w drodze do odzyskania niepodległości. W tym celu zabytkowe przestrzenie Belwederu w dniach 29 i 30 września zostaną udostępnione dla wszystkich zainteresowanych podczas Dni Otwartych. Odwiedzający będą mogli obejrzeć wystawę ‘Pamięć Polski. Dokumenty Niepodległej’ prezentującą wspomniane eksponaty. Wstęp podczas Dni Otwartych od godziny 11.00 do 17.00 jest wolny.
Tegoroczne wydarzenie zostało objęte patronatem narodowym Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości 1918-2018.
Poniżej prezentujemy wybrane materiały z grupy dokumentów dotyczących Powstania Wielkopolskiego (1918-1919), które będzie można zobaczyć na wystawie podczas Dni Otwartych:
